پایان نامه اصول پرورش کرم ابریشم

تاریخچه کرم ابریشم
گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن از آغاز تا به امروز متداول بوده و تقریباً در چهار هزار و ششصد سال پیش به طور اتفاقی توسط ملکه چین ( سی لینگ شی ) در هنگام قدم زدن در جنگلی با پیدا کردن پیله ای از روی درخت توت و تنیدن تارهای آن به دور انگشت خود کشف و بدین ترتیب رازی از طبیعت آشکار گردید.
در حقیقت این پدیده اتفاقی به تدریج پایه گذار صنعت پرورش و تهیه ابریشم در جهان شده و بعدها این شاهزاده خانم در تاریخ به الهه ابریشم ، ملقب گردید. تا مدتها پس از کشف ابریشم راز تهیه آن در انحصار چین بود امپراطوران چین در طی قرون متمادی همواره سعی کردند تا اسرار تهیه آن را از جهانیان پنهان دارند، حتی حکومت چین برای کسانی که می خواستند راز تهیه ابریشم را به خارج از کشور انتقال دهند مجازات مرگ تعیین کرده بودند . با وجود این سختگیریها تا نیم قرن ، چین تنها کشور تولید کننده ابریشم در جهان بود.
استقبال وسیع و همه جانبه مردم دنیا از ابریشم و سود آوری تجارت این کالا آن چنان مورد توجه واقع گردید که برای تجارت آن جاده ای ساخته شد که یازده هزار کیلومتر طول داشت و شهر هسیان چین را به رم شرقی متصل می کرد. این جاده از ترکستان ـ سمرقند گذشته و به مرزهای ایران می رسید و پس از عبور از طوس ، دامغان ، گرگان و ری به قزوین و از آنجا به شعباتی متصل می شد که شاخه ای از آن به ترکیه و بعد به اروپا متصل می گشت . در ضمن برای اینکه کاروان های حامل ابریشم به سلامت مسیر تا اروپا را طی نمایند مرتباً بین ایران و چین نمایندگانی در رفت و آمد بودند.
در تمام این مدت سختگیری های امپراطوران چین ، به منظور حفظ انحصار تهیه ابریشم زیادتر می شد و هر روز مقررات سخت تری وضع می کردند با وجود چنین سیاست وحشت و استتاری ، نوشته اند به سال ۴۱۹ میلادی شاهزاده خانم دیگری از چین که به ازدواج فرمانروای کشور ترکستان در آمده بود ، برای نشان دادن درجه محبت و فداکاری خود با استقبال از مرگ چندین عدد تخم نوغان را در لابلای موهای خود پنهان و به عنوان هدیه ای در ترکستان تقدیم همسرش کرد.
و بدین ترتیب تهیه ابریشم از انحصار چین خارج گردید .
در حال حاضر با گذشت قرن ها هنوز چین بزرگترین تولید کننده ابریشم در جهان است.
هندوستان دو مین کشور تولید کننده ابریشم بوده و ژاپن سومین کشور تولید کننده ابریشم و شوروی سابق مقام بعدی را در جهان دارا بوده است.
فرانسه نیز زمانی از تولید کنندگان عمده ابریشم جهان بود ولی پس از شیوع بیماری واگیردار پبرین در سال ۱۸۵۰ ، خسارات فراوانی به این صنعت وارد شد این بیماری چنان دامنه وسیعی پیدا کرد که ناپلئون سوم ، لویی پاستور را مأمور مطالعه روی این بیماری و پیدا کردن راههای مبارزه با آن نمود.
پس از چهار سال تحقیق پاستور ، دانشمند فرانسوی موفق به شناسایی و کشف عامل بیماری و راه مبارزه با آن گردید. با وجود این ، این توفیق تربیت و پرورش کرم ابریشم دیگر در فرانسه پا نگرفت ، زیرا واردات آن از کشورهای دیگر توسعه زیادی یافته بود.
وضعیت ابریشم در ایران
تولید ابریشم ایران در حال حاضر ۴۰۰ تن در سال است طبق مدارک موجود میزان ابریشم تولیدی در گذشته در حدود ۳۰۰۰ تن در سال بوده حتی زمانی از ایران تخم نوغان جهت پرورش به کشورهای خارج بویژه اروپا صادر می شده است.
در نگرش تاریخی به این رشته از کشاورزی وضعیت اولین اشاره در متون تاریخی مربوط به تولید ابریشم در مازندران است. در ضمن مارکوپولو نیز در سفرنامه خود به تولید فراوان ابریشم در طبرستان (مازندران) اشاره کرده است.
آنچه مسلم است در گذشته ایران یکی از کشورهای مهم تولید کننده و به ویژه در شهرهای طبرستان ، خاوران ری و حتی زابلستان تولید ابریشم رواج قابل توجهی داشته است . این وضعیت در زمان صفویه نیز به اوج شکوفایی خود رسیده بود.
متأسفانه دو اتفاق مهم صنعت پرورش کرم ابریشم را در دنیا مختل ساخت ، مسلماً تولید ابریشم ایران نیز از آن بی تأثیر نبود.
واقعه مهم نخست اپیدمی بیماری پبرین در فرانسه بود که همانند بیماری نیوکاسل طیور ، پرورش این کرم را در سطح بسیار گسترده ای از جهان در معرض نابودی قرار داد. بنا براین با سعی و تلاش دانشمند ارزنده فرانسوی « لویی پاستور » که عامل این بیماری را در سال ۱۸۷۰ شناسایی و راه پیشگیری از آن را به دنیا اعلام کرد بدون شک این صنعت با نابودی کامل روبرو می شد.
اتفاق دوم که در تاریخ حیات پرورش این کرم دخالت عمده ای دارد توفیق فردی به نام شاردونه در ساخت الیافی از مواد شیمیایی بود که شباهت بسیار زیادی به ابریشم داشت (در سال ۱۸۸۹ ) این کشف رکود عجیبی در بازار تجارت ابریشم جهان بوجود آورد.
با وجود این رویداد تولید ابریشم در ایران حتی در این دوره نیز رونق قابل توجهی داشته است چنانچه اگر دومین سفرنامه مظفرالدین شاه به فرنگ را مطالعه کنیم خواهیم دید که از رونق کرم ابریشم در ایران ، طی این سالها سخن به میان آمده است در حقیقت در این سالها ابریشم کالای عمده تجارت ایران بوده و در تجارت خارجی ، این کشور را قادر می ساخته تا بهای بخش قابل توجهی از واردات خود را با در آمد آن بپردازد . میزان تولید این محصول در سال ۱۳۴۳ در اوج خود بوده ولی از آن به بعد دچار آفت گشته و در نتیجه تغییر کیفیت ، قیمت آن نیز تنزل یافته است .
در سال های گذشته جهت احیای امر نوغان داری ، تشکیلات مستقلی به نام شرکت نوغان به وجود آمد و بدنبال آن کارخانه حریر بافی چالوس تاسیس گردید . متاسفانه پس از شروع کار کارخانه تولید ابریشم بر خلاف انتظار پایین آمد ، زیرا شرکت نوغان برای جبران هزینه های فراوان کارخانه مجبور به پایین آوردن نرخ خرید اجباری پیله بود . در طی این سالها بالاترین رقم تولید مربوط به سال ۱۳۵۱ بوده یعنی ۱۱۱ تن پیله بوده است .
پس از انقلاب اقداماتی در جهت احیای این رشته از کشاورزی و صنعت به عمل آمده از جمله آن اقدامات تشکیل شرکت سهامی مطالعات و تحقیقات پرورش کرم ابریشم بود این شرکت عملاً کار خود را از سال ۱۳۵۹ شروع کرده است . وظیفه این شرکت تهیه و توزیع تخم نوغان تهیه و توزیع نهال توت ، خرید پیله بر اساس قیمت های تعیین شده بود . کارخانه هایی که در حال حاضر در امر ابریشم کشی کشور فعالیت دارند ، عبارتند از کارخانه صنایع ابریشم گیلان در صومعه سرا ، کارخانه صنایع ابریشم طوس در مشهد و کارخانه پیله و ابریشم شمال
چگونگی پرورش کرم ابریشم در ایران
همان طور که در مبحث تاریخچه این صنعت در گذشته اشاره شده ، تولید ابریشم از زمان های خیلی دور در ایران رایج بوده و بخش مهمی از صادرات کشور را در آن زمان تشکیل می داده است .
در حال حاضر پرورش کرم ابریشم در استانهای گیلان و مازندران ، خراسان، آذربایجان، اصفهان، یزد و کرمانشاه رایج است . در استان گیلان که ۸۰% تولید کشور را بر عهده دارد پرورش این کرم در اردیبهشت و در سایر استانها در فروردین ماه زمانی که توت پنج برگ می شود انجام می گیرد.
چنانچه برای کرم ابریشم شرایط پرورش مطلوبی ایجاد گردد و برگ توت هم مهیا باشد می توان هر موقع از سال به امر پرورش کرم پرداخت .
بهترین فصل برای کرم ابریشم فصل بهار است که هوا مساعد بوده و برگ های توت هم ظریف و مغذی
می باشد . در فصول تابستان و پاییز از آن جهت که مواد سلولزی برگها بیشتر و مواد قابل هضم آنها کمتر است . غالباً پرورش کرم با سوء تغذیه و متعاقب آن با بروز بیماری های مختلف همراه می باشد . تغییرات جوی و هوا نیز در دو دوره تابستان و پاییز مؤثر بوده و ممکن است زمینه را برای فعالیت عوامل بیماریزای کرم ابریشم
فراهم نماید.

برخی مشکلات صنعت ابریشم در ایران
۱- کیفیت نامطلوب محصول و پایین بودن بازدهی در اثر عوامل مختلف از جمله عدم رعایت موازین بهداشتی
۲- عدم وجود ضوابط دقیق متکی بر اصول بهداشتی مخصوص جایگاه پرورش یا تلمبارها همانند سایر رشته های دامپروری ، در نتیجه عدم توجه کشاورزان به فضای برای هر جعبه تخم نوغان که این نکته می تواند الفبای پرورش باشد .
۳- عدم آشنایی کافی کشاورزان با این رشته و نیز ناآگاهی آنها در امر کشت توت و تغذیه کرم
۴- عدم توجه و دقت به امر تغذیه کرم
۵- استفاده از روشها و وسایل سنتی در خفه و خشک کردن پیله و عدم دسترسی با کاربرد صحیح و مدرن
۶- استفاده از وسایل سنتی و تبدیل پیله به ابریشم خام
۷- بالا بودن هزینه های پرورش
۸- پراکندگی یا نبودن مراکز مختلف سرویس دهی به ویژه در امر بهداشت
مراکز تهیه و توزیع ، تولید تخم نوغان تا مرحله ابریشم در ایران
مراکز فعلی تهیه تخم نوغان در کشور : رشت ، بندر انزلی ، تربت حیدریه ، نطنز
مراکز مهم تولید پیله : گیلان ، مازندران ، خراسان ، اصفهان، آذربایجان شرقی
مراکز ابریشم کشی : گیلان ، مازندران ، خراسان
مراکز تهیه ابریشم آماده : کاشان، مشهد، اصفهان
مراکز تولید فرآورده های ابریشمی : قم ، اصفهان، کاشان ، نایین ، مشهد، اسکو در آذربایجان شرقی .
توتستان
ا – کلیاتی راجع به درخت توت و توتستان
درخت توت متعلق به خانواده Moraceae است و بصورت وحشی در آسیا رشد می کند و گسترش و رویش آن از شمالی ترین نقاط تا مناطق گرمسیری آسیا ادامه دارد. درخت توت به چند گروه و نژاد تقسیم می شود که این طبقه بندی براساس نوع برگ ،گل و شاخه صورت می گیرد . در ژاپن بیش از هزار نوع توت کشت می شود که ده نوع بسیار عام است و بطور وسیعی کشت می شود در تایلند بیش از ۵۰ نوع (واریته) توت وجود دارد که سه نوع آن بسیار فراوان کشت می شود . متأسفانه در ایران هیچگونه مطالعه جدی روی واریته های مختلف توت موجود در استانهای مختلف انجام نشده است.
شکل و فرم توتستان
برای رشد توتستان جوانه ها ، شاخه ها ، برگها و ریشه درخت توت هرکدام نقش مهمی ایفا می کنند.
برگ
برگ توت از صفحه برگ ، ساقه و گوشواره برگ تشکیل شده است . برگ بعضی از انواع مضرّس بوده و بعضی صاف هستند برگ عضوی بسیار مهم بوده وظیفه اش تولید ازت است شکل برگ با توجه به نوع برگ متفاوت است .
شاخه و جوانه
معمولاً درخت توت را در توتستانها بصورت پاکوتاه ، نگه داشته و شاخه هایش را هر چند ماه یکبار قطع
می کنند و در نتیجه از جوانه های باقیمانده شاخه ، برگهای جوان رشد کرده و شاخه های جدید را تولید
می نماید، برگهای توت بعد از مدت معینی سبز شده و آماده مصرف می شوند این مدت در واریته های مختلف متفاوت است در محل اتصال دمبرگ به ساقه یک جوانه جانبی ظاهر می شود. وقتی که شاخه ای قطع شود جوانه های جانبی زیر محل قطع شده دوباره رشد کرده و شاخه جدید تولید می کند . شاخه ها انتقال شیره خام را از ریشه به برگها و انتقال شیره پرورده را به ریشه بعهده دارند.
ریشه
ریشه شامل ریشه اصلی ، ریشه های جانبی که از ریشه اصلی جدا شده اند و ریشکهایی است که از ریشه های جانبی جدا می شوند . ریشکها وظیفه تغذیه را بعهده دارند و غذا و آب از زمین جذب می کنند. ریشه های اصلی موجب تثبیت و تقویت گیاه در زمین می شوند. آب و مواد جذب شده از راه ریشه های اصلی و ساقه به
برگها می رسند .
گل
توت درختی است یک پایه که دارای گل نر و ماده می باشد . دانه های گرده با تلقیح تخمک ماده بذر تولید می کند. بعضی از انواع توت تنها گل نر و بعضی تنها گل ماده دارند بعضی از انواع نیز هر دو نوع گل را روی هر شاخه دارند. هر ۱۰ تا ۲۰ گل نر یا ماده در کنار هم قرار می گیرند .
رشد توتستان
رشد توتستان بستگی زیادی به درجه حرارت دارد در مناطق معتدله ، جوانه ها در فروردین شروع به فعالیت کرده و در ماههای تیر و مرداد که هوا گرمتر است رشد بسیار سریعتری دارند. رشد توتستان با پایین آمدن درجه حرارت کم شده و در اواخر آبان و اوایل آذر کاملاً متوقف می شود سپس برگهای درخت ریخته و به خواب زمستانه فرو می رود و این چرخه دوباره ادامه پیدا می کند. در مناطق گرمسیری نظیر تایلند خواب زمستانه برای درخت توت وجود ندارد و رشد درخت در طول سال ادامه می یابد ولی میزان رشد در فصلهای پر باران و فصلهای خشک فرق می کند رشد توتستان بستگی زیادی به حاصلخیزی خاک نیز دارد هرچه خاک حاصلخیزتر باشد رشد سریعتر است.
روشهای تولید نهال توت
روش تولید توت به صورت تولید جنسی و غیر جنسی است. اولین کار در تولید نهال ، بذرکاری یا (روش جنسی) است بیشتر نهالها به دست آمده از بذرکاری در پیوند زنی مورد استفاده قرار می گیرند . به تازگی روشی تحت بررسی است که با این روش نهالها دارای مشخصات یک شکل می شوند و مشخصات نامناسب ، با آن مخلوط نمی شوند. البته این روش هنوز از حالت آزمایشی خارج نشده است. روشهای غیر جنسی شامل پیوند زنی ، قلمه زنی خوابانیدن شاخه است . در مناطق گرمسیری قلمه زنی معمولترین روش است.
بذرکاری
بذر توت برای ایجاد نهال توت است درخت توت از نظر ژنتیکی هتروزیگوت بوده است و بنابراین بسیار مشکل است که نهالهای تولید شده دارای ویژگیهای یکسان باشند به همین دلیل با بذرکاری ، نهالهایی تولید می شوند که از آنها برای عمل پیوند زنی استفاده می شود بخشی از این نهالها را نیز به عنوان درخت اصلی و برای بذرگیری مورد استفاده قرار می دهند.
روش بذر کاری
برای تهیه بذر از میوه های درختان توت محل هر منطقه استفاده می شود برای این کار میوه های رسیده را جمع کرده ، در ظرفی ریخته و رویش را خاکستر می ریزند و به مدت ۲ تا ۳ روز نگهداری می کنند . پس از این که میوه های توت اندکی تخمیر شد آن را داخل کیسه پارچه ای ریخته و با آب بخوبی می شویند تا توت آن از بین رفته و بذرها از توت جدا شوند. سپس دانه ها را در محل خشک و در سایه نگهداری می کنند قوه نامیه بذر توت دو سال حفظ می شود. برای کشت بذر ، باید خزانه را بصورت زیر آماده کرد.
در هر هکتار ابتدا مقدار لازم کود آلی (تا ۴۰ تن)۲۰۰ کیلو گرم فسفات آمونیم به خاک داده و آن را بخوبی آماده می کنیم . سپس پشته هایی به عرض ۶۰ تا ۸۰ سانتی متر ایجاد نموده و برای هر هکتار حدود ۱۲ کیلوگرم بذر را با ۴ برابر حجم آن خاکستر مخلوط می کنیم و در سطح پشته ها می ریزیم و سپس روی آن را با ماسه
می پوشانیم و روی ماسه را پوسته برنج می ریزیم تا از تابش خورشید به آن جلوگیری شود سپس بوسیله آبیاری بارانی آب پاشی می کنیم بذرها بعد از حدود ۱۵ تا ۲۰ روز جوانه زده و نهالها سر از خاک بیرون می آورند علفهای هرز مرتباً باید وجین شوند و دادن اوره به میزان ۱۰۰ کیلو در هر آبیاری در طول رشد تأثیر زیادی در قویتر شدن نهال ها دارد .
همان طور که قبلاً گفته شد ازدیاد درخت توت به این وسیله بسیار سهل بوده ولی دارای این عیب است که نهالهای توت شبیه یکدیگر نیستند لذا از روش بذرکاری برای پیوند زنی و تولید نهال استفاده می شود .
پیوند زنی
بذرهای کاشته شده بعد از یک سال به عنوان پایه در پیوند زنی مورد استفاده قرار می گیرند . سرشاخه ها در مرحله خواب درخت بریده شده و تا زمان پیوند زنی در یک محل تاریک و سرد که حرارت آن بین صفر تا ۵ درجه سانتیگراد باشد نگهداری می شوند تا از خشک شدن آنها جلوگیری شود روشهای مختلفی برای پیوند زنی وجود دارد که عبارت از پیوند شکمی ـ پیوند جوانه ـ پیوند کیسه ای می باشد . پیوند کیسه ای بسیار ساده بوده و در عین حال دارای گیرایی بسیار بالایی است .
پیوند کیسه ای
نهالهای بذری تا قطر ۶ تا ۸ میلیمتر مطلوب هستند برای مرطوب نگهداشتن آنها بعد از درآمدن از زمین در عمق ۵۰ سانتی متری خاک آن را مدفون می کنند برای برداشتن سرشاخه های سال قبل ساقه های یکساله را حدود بیستم تیرماه از انتها قطع می کنیم و بدون اینکه از برگهایش در آن سال استفاده کنیم ، باقی می گذاریم. این روش بسیار خوب برای تولید سرشاخه مناسب برای پیوند زدن است که اگر این کار نیز انجام نشود از مزارع معمولی میتوان سرشاخه های نسبتاً مناسب را جدا کرد . شاخه های یکساله که حدود ۸ میلیمتر قطر داشته باشند برای این کار مناسب هستند . عموماً این شاخه ها در اواخر بهمن یا اوایل اسفند که شاخه ها کمترین آب را دارند به عمق یک متر کنده ، شاخه ها را در آن نهاده و روی آن ها خاک بریزیم .
مناسب ترین زمان برای پیوند زنی وقتی است که شیره گیاهی نهالهای بذری که به طور موقت کاشته می شوند ، به جریان بیافتند و جوانه ها متورم شوند . در این زمان ، سرشاخه را طوری تکه تکه می کنیم که هرتکه ۲ تا ۳ جوانه داشته باشند . از هر شاخه به طور متوسط می توان ۵ قطعه پیوندک تهیه کرد . پیوندکها به این صورت تراشیده می شوند که قسمت بالایی آن را در دست گرفته و از ۳ سانتی متر انتها شروع به تراشیدن می کنیم ، شاخه را به صورت قلم درشت تراشیده و سپس کناره های آن را از دو طرف بریده و قلم را نازک می کنیم . وقتی که پیوندک آماده شد ، شروع به آماده کردن پایه می کنیم برای این کار از ریشه نهالهای بذری استفاده می نمایم . آنها را از منطقه یقه قطع کرده ، سپس با چاقو به طرفین منطقه یقه فشار وارد می کنیم تا پوست از مغز ریشه جدا شده و شکل کیسه را به خود بگیرد ، سپس نوک پیوندک را در داخل این کیسه فرو
می کنیم و به این ترتیب ، یک پیوند کامل بدست می آید . ۲۰ تا ۲۵ عدد پیوند را در یک دسته با نخ پرک بسته بندی می کنیم و روی خاک در معرض تابش آفتاب قرار می دهیم. بسته ها را لای خاک اره یا ماسه قرار داد روی آن را می پوشانیم و هوای داخل را گرم نگاه می داریم. در حرارت ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد حدود ۷ تا ۱۰ روز طول می کشد تا کالوز (callus) تشکیل شده و پیوندک و پایه به هم بچسبند . وقتی جوانه ها کمی متورم شدند، آنها را در یک خزانه که خوب تهیه شده باشد در ردیفهایی به فاصله ۶۰ سانتی متر و یا فاصله ۱۵ سانتیمتر از یکدیگر می کاریم.
خوابانیدن شاخه
شاخه ها را روی زمین خوابانیده و بعد از اینکه ریشه دار شدند از تنه اصلی جدا می شوند و به عنوان نهال مورد استفاده قرار می گیرند.
روش خوابانیدن به این صورت است که شاخه را آهسته به طرف زمین خم می کنیم ، به طوری که کاملاً پایین بیاید و سپس آنرا زیر خاک قرار می دهیم. برای اینکه شاخه خوب به زمین بچسبد آن را در ۲ یا ۳ نقطه به وسیله گیره به زمین می چسبانیم ، بعلاوه اگر ما ابتدای شاخه را با سیم ببندیم از انتقال شیره پرورده به تنه درخت جلوگیری شده و موجب سرعت رشد و تولید ریشه های نابجا می گردد وقتی که پا جوشها رشد کرده و به طول ۱۵ سانتیمتر رسیدند با کاه و کلش آنها را پوشانده و همزمان شاخه ها را می بریم به این ترتیب ۴ تا ۵ شاخه فعال خواهیم داشت . شاخه هایی که خوابانیده شده اند برای پرورش بهاره مورد استفاده قرار می گیرند. وقتی که پا جوشهای جوان به درازای ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر رسیدند / به وسیله کود بیشتر و کلش گذاری در اطراف آنها را تقویت می کنیم. وقتی که می خواهیم نهالها را از خاک خارج کنیم ، اول انتهایی ترین نهال را بیرون می آوریم سپس به طرف نهالهای بعدی پیش می رویم و اجازه می دهیم شاخه قدیمی که در خاک فرو رفته به همراه نهال باقی بماند و در نتیجه نهال کنده شده به صورت L در خواهد آمد
قلمه چوب برم (Soft Wood Cutting)
سر شاخه های جوان ، در اواخر اردیبهشت تا اواسط تیر یعنی وقتی که ۴۰ تا ۵۵ روز از جوانه زدن آنها گذشته باشد در صورتی که قلمه ها از درختان خوب که هرس تابستانه شده اند بریده شده باشند شاخه ها قبلاً در آخرین پرورش پاییز سال قبل و یا قبل از جوانه زدن در بهار همان سال از وسط بریده شده اند در ۲۰ تا ۲۵ روز بعد از جوانه زدن ۲۵ درصد از شاخه های جوان رشد خوبی از خود نشان داده و با قدرت بیشتری به رشد خود ادامه می دهند وقتی به ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتری رسیدند هرکدام بیش از ۳۰ گرم وزن دارند هر درخت در حدود ۴۰ تا ۶۰ تکه از این شاخه های جوان دارد. از این شاخه های جوان قلمه هایی به طول ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بریده شده و تمام برگها بجز دو برگ فوقانی آن کنده می شوند . منتهی الیه قلمه درست روی جوانه به صورت افقی قطع می گردد. انتهای دیگر در زیر و به صورت مورب بریده می شود.۲۰ تا ۳۰ قلمه را با هم بسته بندی می کنیم. بطوریکه بریدگی زیری در یک سطح قرار بگیرد و موجب تسریع در عمل ریشه زایی شود. بعد از این عمل و قبل از کاشت به مدت ۲ تا ۳ ثانیه زیر بسته را حدود ۲ تا ۳ سانتیمتر در هورمون ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ ppm محلول
( a – Naphtalen –Acetic – Acid) می گذاریم و یا اینکه محلول ۱۰ تا ۲۰ ppm برای ۲۴ ساعت و سپس آنها را شسته و در خاک فرو می کنیم هر دو روش برای ریشه زایی قلمه بسیار مؤثر است و درصورتی که بخواهیم قلمه ها را چند روز نگهداری کنیم زیر قلمه ها را که هورمون زده شده شسته و در بسته های طناب پیچ ۲۰ تا ۳۰ تایی در یک پوشش نمناک در حرارت ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد نگهداری می کنیم به این ترتیب قلمه ها تا ۴ روز قدرت ریشه زایی خود را حفظ می کنند . برای ایجاد بستر قلمه (خزانه قلمه) جایی را انتخاب می کنیم که آب در دسترس بوده عاری از نماتدو بیماری های پوسیدگی ریشه باشد و همچنین دارای ظرفیت بالای نگهداری آب بوده و خاک حاصلخیز داشته ردیفها را در جهت شرقی ـ غربی قرار می دهیم حداقل ۱۵۰۰۰ کیلو کمپوست و ۵۰۰ گرم سوپر فسفات در هکتار به آن اضافه می کنیم . زمین نرم کرده و پشته هایی به بلندی ۵ سانتیمتر و عرض ۶۰ سانتیمتر تهیه می کنیم.
قلمه ها را در هوای ابری یا غروب که آفتاب تابش قوی ندارد در خاک فرو می کنیم . اگر زمین خشک باشد آبیاری بارانی می کنیم و اگر باران ببارد آبیاری را تا چند روز بعد از باران عقب می اندازیم و قلمه ها به فاصله ۱۵ سانتیمتر از یکدیگر و در دو تا سه ردیف کاشته می شود. قلمه ها را در حدود ۵ سانتیمتر و در خاک نرم بطور کاملاً عمودی فرو می کنیم کمپوست نباید مستقیماً با قلمه تماس داشته باشد. بعد از کاشت قلمه اقدام به آبیاری بارانی کرده و تمام بستر را با نایلون می پوشانیم سپس برای آن با بامبو و یا مواد دیگر سایبان درست می کنیم تا در جریان هوای مستقیم قرار نگیرد و بعلاوه برای اجتناب از ایجاد حرارت زیاد و تابش خورشید روکش بالایی را با فاصله ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر از بستر قرار می دهیم و با علفهای مردابی (گالی) حصیرهای نازک و یا پارچه کتانی روی آن را می پوشانیم. درصورتی که حرارت داخل گرم خانه به ۳۵ درجه سانتیگراد یا بیشتر برسد لایه فوقانی را عوض کرده و یا روکش دیگری به آن اضافه می کنیم تا حرارت کاهش یابد. به وجود رطوبت یا عدم رطوبت بستر از حالت بخار گرفتگی داخل گرم خانه می توان پی برد.
بعد از کاشت قلمه و توفیق در ریشه دهی خوب آنها ، باید در طراحی و ایجاد سایبان دقت کافی به عمل آید و در مدت نگهداری گرم خانه و زمان برداشتن نباید اشتباه کرد . وقتی که روشنایی در روزهای ابری از ۲۰۰۰ لوکس کمتر باشد ریشه زایی بسیار کم می شود و بنابراین باید سایبان را برداشت تا روشنایی بیشتر گردد.
برای تعیین زمان برداشتن نایلون ، تعدادی از قلمه ها را از بستر خارج می کنیم اگر تعدادی که ریشه زده بیشتر از ۱۰۰ عدد و درازترین آنها حدود ۱۰ سانتیمتر باشد زمان برداشتن نایلون فرا رسیده است. معمولاً حدود ۴۰ روز بعد از کاشت قلمه این وضع مشاهده می شود در موقع برداشتن نایلون ، ابتدا یک طرف را بالا می زنیم روز دوم طرف دیگر را بالا می زنیم و روز سوم تمام نایلون را بر می داریم. بعد از ۵ تا ۶ روز بعد از برداشتن نایلون وقتی که مطمئن شدیم قلمه ها پژمرده نمی شوند سایبان روی آن را نیز بر می داریم دادن کود اوره به مقدار ۲۵۰ کیلوگرم و پتاسیم ۸۰ کیلوگرم به صورت مایع در هر هکتار، دو مرحله (هر مرحله نصف مقدار) یکی در روز برداشت سایبان و دیگری ۲ تا ۳ هفته بعد ضروری است.
قلمه چوب سخت ( Hard Wood Cutting )
این روش باعث به وجود آمدن ریشه جدید می شود و نیاز به حرارت بالا و رطوبت دارد. در استفاده از این روش و در هوای آزاد تنها از واریته های ریشه زا استفاده می شود. بعدها روشهای دیگری نیز معمول شد و بدین ترتیب از مواد گرما زا یا گرمای الکتریکی برای گرم کردن بستر با حرارت ۲۵ درجه سانتیگراد برای سرعت بخشیدن به ریشه زایی استفاده می کنند . همچنین قبل از جوانه زدن قلمه ها را آماده کرده ، در بسته های
۵۰ تایی طناب پیچ می کنند در محلی که نمناک بوده و نور خورشید به آن برسد گذاشته و روی آن را می پوشانند این امر موجب می شود که در اثر حرارت خورشید کالوس (callus) تشکیل شود و سپس آنها را در خزانه می کارند این قلمه معروف به قلمه کالوس است.
خزانه نهال
به منظور تولید نهالهایی که رشد خوب داشته باشند و باید زمانی که در خزانه به سر می برند شرایط مساعدی برای آنها فراهم کرد.
برای تولید نهال سالم و قوی ، وجین علف های هرز ، دادن کود کافی و به موقع و نرم کردن خاک پای درخت بسیار ضروری بوده و شرایط جوی نیز نقش مهمی در این میان دارند مقدار کود مورد نیاز برای خزانه به طور متوسط باندازه نصف کودی است که برای مزرعه لازم است. این مقدار کود برای رشد متوسط نهالها کفایت می کند اگر در طول نگهداری در خزانه مقدار کود را افزایش دهیم تعداد نهالهای بزرگ و متوسط زیاد شده و در واحد سطح نهال بیشتری خواهیم داشت . اما اگر در زمان نگهداری در خزانه برگهای توت را کنده و به مصرف برسانیم رشد نهالها بسیار کم می شود بنابراین اگر ناچار هستیم که از برگها استفاده کنیم باید بالای شاخه را در پرورش آخر پاییز بریده و از آن استفاده کنیم.
مبارزه با علفهای هرز تا آنجا که ممکن است باید هر چه زودتر انجام شود زیرا به رشد ریشه صدمه می زند . اگر هر چه سریعتر حد فاصل نهالها با کاه و کلش پوشانده شود از خطر خم شدن و افتادن نهال جلوگیری می شود. اگر زمین کم آب و خشک شود باید با مقدار کافی آب آن را آبیاری نمود. ترتیب جوانه ها کمابیش با روش تولید نهال تفاوت می کند. برای مثال در روش قلمه زنی باید ۲ تا ۳ جوانه داشته باشد . بنابراین یک شاخه را که بهتر از همه رشد کرده باقی گذاشته و بقیه را حذف می کنیم در نتیجه نهال خوب رشد کرده و درصد نهالهای مناسب افزایش می یابد. در روش خوابانیدن شاخه تمام جوانه هایی را که در پایه ایجاد شاخه های کج می کنند حذف می کنیم و در بیرون آوردن نهالهای توت باید دقت کرد که ریشه ها صدمه ندیده و تا آنجا که ممکن است ریشه به صورت کامل بیرون آورده شود.
انتخاب نهالهای توت و روش انتقال آنها
چون انتخاب نهالهای سالم در ایجاد مزارع توت اهمیت زیادی دارد در انتخاب نهالهای سالم باید به نکات زیر توجه شود :
۱ ـ واریته توت : مقاومت به بیماریها و پر حاصل بودن واریته انتخابی ، حتماً باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین باید به وضعیت آب و هوایی و جغرافیای منطقه و روشهای برداشت برگ توجه شود بعلاوه باید از مخلوط کردن واریته اصلی مورد نظر با سایر واریته ها اجتناب کرد.
۲ ـ نهالها باید عاری از آفات و بیماریهای مضر باشند در طول اصلاح نهالهای توت مهمترین عوامل نامطلوبی که باید مورد توجه قرار گیرد ، عبارتند از نماتُد و شپشک توت می باشد که انگل بذرکاری و تولید نهال بوده و جوانه زدن و رشد را به تعویق می اندازد. در صورتی که این نماتد وجود داشته باشد از طریق ریشه انتقال می یابد . شپشک توت به شاخه نهال می چسبد و با مکیدن شیره گیاهی موجب کاهش رشد آن می شود. خطر انتشار این آفت به درختان دیگر بعد از کاشت نهالهای آلوده بسیار زیاد است لذا ساقه ها را جمع آوری کرده و می سوزانیم. در ایران این آفت از سال ۱۳۵۵ به بعد در استان گیلان مسئله ساز گردید و باعث نومیدی زارعینی شد که دارای توتستان بودند. در شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم راههای مختلف مبارزه با این آفت مورد آزمایش قرار گرفت. سمپاشی های زمستانی هرگز نتایج خوبی را نشان ندادند لیکن سمپاشی در بهار و بویژه هنگام ظهور پوره ها بسیار ثمر بخش بود. سم سوپر اسید کارآیی بسیار خوبی نشان داد ( سوپر اسید به میزان یک در هزار + روغن ولک ۱%) سم بالاتیون نیز نتیجه نسبتاً خوبی را نشان داد (بالاتیون به میزان ۳در هزار + روغن ولک ۱%). خطرناکترین بیماری مزارع توت ، پوسیدگی ریشه است . چون این بیماری قدرت زیادی در ایجاد عفونت و پوسیدگی دارد اکیداً باید از کاشت نهالهای آلوده به این بیماری خود داری کرد و به محض اینکه آن را پیدا کردیم باید بسوزانیم.
۳ ـ ریشه خشک و آسیب دیده : وجود اشکالهایی در کاشت موقت نهال کندن و یا انتقال آن موجب خشک شدن نهال و بدی رشد و ریشه دهی مرحله بعدی می گردد. اگر جوانه های پاییزی در قسمت زیرین نهال آسیب ببیند بعد از کاشت نهال و در حین نگهداری توتستان هرسهای فرم آن پر درد سر خواهد بود. توتهایی که نهالهای خوبی ندارند باید کنده شوند . در نتیجه این نهالها که جوانه های زیادی از آنها آسیب دیده ، جوانه های سالمشان کم بوده و رشد بعدی کمتری دارند.
۴ ـ رشد ریشه : ریشه نیز مواد غذایی را جذب و انبار می کند. بنابراین هرچه نسبت ریشه یک نهال به قسمت هوایی آن بیشتر باشد درخت بهتر رشد می کند. روی هم رفته تا گسترش ریشه با توجه به روش تولید نهال متفاوت است ریشه هایی که در همه جهت رشد متناسب و یکنواخت داشته باشند مطلوبتر هستند.
برداشت برگ از نهال توت : باید از برداشت برگ مزارع توتی که به تولید نهال اختصاص داده می شود خودداری گردد، برداشت برگ در طول رشد موجب کم شدن مقدار ریشه شده و رشد بعد از کاشت را بسیار نامطلوب می کند.
روش انتقال نهال توت
انتقال نهال توت از محل تولید به توتستان اصلی باید در طول زمان خواب درختان صورت گیرد . در مسافتهای نزدیک می توان نهالها را در وانتهای رو باز حمل کرده و برای انتقال به مسافتهای دور باید آنها را بسته بندی کرد . نهالهای بزرگ را در بسته های ۲۰۰ تایی و نهالهای متوسط را در دسته های ۴۰۰ تایی با طنابهای حصیری می بندیم و نام محل تولید واریته های درخت را نیز روی نهال و روی دسته ها می نویسیم برای مرطوب نگهداشتن ، آنها را با خزه هایی مرطوب می کنیم و با کلش برنج می پوشانیم این کار باعث کاهش تبخیر ریشه و تسهیل در ریشه دهی می شود. وقتی که نهالها را به راههای دور منتقل کنیم و این انتقال ۳ تا ۶ روز طول کشد با از دست دادن ۲ تا ۶ درصد آب از کیفیت نهال کاسته نمی شود . آنچه که اثر سویی روی ریشه دهی و رشد نهال دارد عدم دقت در بسته بندی نهالها بعد از کندن آنها است بویژه در کاشت موقت ، برای نمناک نگه داشتن آنها باید هرچه زودتر آنها را پوشاند و نیز بعد از کاشت باید از خشک شدن زمین جلوگیری کرد.
ایجاد توتستان
برای ایجاد یک مزرعه جدید که منظور یک مزرعه پر محصول است ، باید زمین مورد نظر را وضعیت هواشناسی، جغرافیای محل ، نقشه توپوگرافی ( پستی و بلندی ) جنس خاک ، طبقات خاک و غیره بررسی قرار دهیم تا از جهات مختلف برنامه ایجاد توتستان مورد بررسی دقیق قرار گرفته و توتستان خوبی بوجود آید . اخیراً برای افزایش حجم نوغان داری ، توتستانها را در سطح وسیعی ایجاد می کنند . بنابراین ، این گونه طرحها در جنگلهای کوهستانی و زمینهای غیر مرغوب اجرا می شوند . مجموعاً زمینهایی که خاکشان از نظر فیزیکی و شیمیایی نامساعد باشد ، برای ایجاد توتستان به منظور افزایش محصول ابریشم مورد استفاده قرار می گیرند .
وضعیت هواشناسی
عوامل اصلی هواشناسی که رشد درختان توت تحت تأثیر آن قرار دارند ، عبارت از حرارت تابش آفتاب ، بارندگی و غیره است . برف و یخبندان موجب خسارتهای زیادی می شوند .
۱ ) حرارت هوا : همراه با بارندگی ، حرارت هوا موجب کنترل رشد توتستان می شود . اگر حرارت هوا در بهار کم باشد ، توتستان دیر سبز شده و رشد کمی دارد و پرورش و تولید سالیانه پیله را به عقب می اندازد . از طرف دیگر حرارت پایین در فصل پرورش پاییزه موجب می شود که دوره رشد توتستان زود به اتمام رسیده ، برگها ضخیم شود و ارزش غذایی آن کاهش یابد .
عموماً گفته می شود اگر میانگین ماهیانه حرارت از اواسط اردیبهشت تا اواسط شهریور بیش از ۱۳ درجه سانتیگراد باشد ، استفاده از مزرعه امکان پذیر است .
۲ ) بارندگی : بارندگی کم در بهار باعث تأخیر در جوانه زدن و رشد شاخه های جوان می شود . کمی باران در تابستان موجب کمی رشد و حاصل کمتر و ارزش غذایی کم برگها می شود و از طرف دیگر ، اگر بارندگی خیلی زیاد باشد ممکن است حاصلخیزی خاک از بین برود بنابراین در فصول پرباران و طوفانی ، کود دهی باید جزء برنامه باشد .
۳ ) یخبندان : یخبندان باعث عقب افتادن پرورش بهاره شده و تولید سالیانه را کاهش می دهد . برای کنترل یخبندانهای دیرپا باید اقدام به سوزانیدن سوخت ارزان قیمت ( مازوت ) آبیاری بارانی و آتش کردن هیزم و غیره نمود . در جاهایی که همیشه یخبندان دیرپای اتفاق می افتد بهتر است که توتستان ایجاد نکنیم .
۴ ) برف : برف سبب شکسته شدن شاخه های زنگ زده ( Dogove Blight ) و جویده شدن آنها به وسیله خزندگان و غیره می شود . در نواحی که برف کمتر از یک متر باشد ، می توان با بستن شاخه ها از شکسته شدن آنها جلوگیری کرد . شخم زدن زمین نیز همان طور که در مناطق گرم انجام می دهند ، مؤثر است . اما اگر میزان برف بیش از یک متر باشد ، زیان برف زیاد است ، لذا واریته های مقاوم به رنگ را کاشته و روشهای شخم و تدبیرهای متفاوت با آنچه را که در مناطق گرم انجام می شود ، به کار می بریم .
وضعیت جغرافیایی
۱ ) ارتفاع : در مناطق مرتفع و سرد ، حرارت پائین و موجب کوتاه شدن دوره رشد توتستان و کم شدن تعداد پرورش در هر سال می شود . بنابراین ، بعضی مناطق از نظر نوغان داری مناسب نیستند . در ژاپن ، در ارتفاع ۱۰۰۰ متر یا بیشتر توتستان ایجاد می شود . اما طبق قاعده باید ارتفاع از ۷۰۰ متر کمتر باشد و در ارتفاع بیشتر از آن ، ایجاد توتستان همراه با خطر است .
۲ ) شیب : اگر شیب زمین مورد نظر تند باشد ، ایجاد توتستان گران تمام می شود و سطح مورد استفاده نیز کوچک خواهد بود ، به علاوه نگهداری و جلوگیری از فرسایش خاک ، کار پر زحمتی است . بنابراین ، شیب ۱۵ درجه یا کمتر مناسب است و تا آنجا که ممکن است شیب را در جهت جنوب شرقی می گیرند چون تابش خورشید و تهویه جنوب انجام می شود و یخبندان و برف کمترین خسارت را می زند . در صورتی که شیب ۱۰ درجه باشد سطح مسطح ۸۳ درجه ، در شیب ۷۵ درجه ۷۳% ، در شیب ۲۰ درجه ۶۳% و در شیب ۲۵ درجه نیز ۵۳% بوده و بازدهی کمتری دارند . بنابراین تا شیب ۲۰ درجه برای این کار مناسب است .
۳ ) آب و زمین : در جاهایی که سطح آب زیر زمین بالاست و یا در زمینهای پست و نمناک که احتمال جاری شدن سیل و غرقاب شدن زمین زیاد می باشد ، خاک بسیار چسبنده بوده و ایجاد توتستان مشکل است و در ضمن رشد خوبی هم ندارد و به این دلیل ، این زمینها مناسب نیستند . از طرف دیگر ، در جاهایی که سطح آب زیر زمین پائین بوده و زهکشی خوب باشد ، خشکی زمین موجب خسارت می شود . بنابراین در محلی چاله ای کنده و سطح آب را در فصول مختلف تعیین می کنیم .
۴ ) وضعیت خاک : عموماً خاک کوهستانهای جنگلی و زمینهای بایر حتی اگر احیا شده باشند ، از نظر فیزیکی بسیار مناسب است و ما نمی توانیم انتظار زیادی از آن داشته باشیم . اصلاح فیزیکی این خاکها اهمیت زیادی دارد و باعث افزایش بهره دهی توتستان می شود و از این رو تعیین وضعیت خاک در ابتدای ایجاد توتستان ضروری است . بطور کلی این خاکها اسیدیته بالایی دارند . منگنز ، پتاسیم و فسفات کم داشته و یا اینکه کم عمق هستند و لازم است شخم زده شده و با کمپوست مخلوط شوند . از نظر ساختمانی بهترین نوع خاک Loam است و بعد از آن Clay loam , Sandy loam قراردارند .
بررسی خاک شناسی
برای انتخاب محل مزرعه توتستان ، لازم است که از نظر خاکشناسی بررسی شده و وضعیت خاک را برای رشد درختان مورد قضاوت قراردهیم . برای بررسی پروفیل خاک ، در ابتدا عمق لایه خاک ، میزان مواد آلی ، سنگریزه ، قابلیت نفوذ هوا ، بافت خاک ، وزن مخصوص و حداکثر ظرفیت نگهداری آب و غیره را مورد نظر قرار می دهیم . اصلاح خاک با آهک و اسید فسفریک انجام می شود . باید در اینجا یادآوری کرد که تعیین اسیدیته و میزان آهک خاک بسیار مهم است . اسیدیته خاک ممکن است به وسیله روشهای مختلف تعیین شود که عبارت از آنالیز کلورمتریک ، تیتراسیون ، اندازه گیری الکتریکی و غیره می باشد . در ژاپن ، روشهای سوم توسط ایستگاه تحقیقات نوغان داری وابسته به وزارت کشاورزی و جنگل مورد استفاده قرار
می گیرد .
بهبود اسیدیته خاک با آهک
به کاربردن آهک برای اصلاح خاک اسیدی به وسیله منحنی Buffer به بهترین نحو تعیین
می شود وقتی که یک خاک ساده به عنوان Tester در دسترس باشد ، این منحنی به آسانی به دست می آید . روی هم رفته در این زمینه روشهای زیادی وجود دارد که از شرح آن خود داری می شود .
روش پیداکردن بیماریهای پوسیدگی ریشه
در صورتیکه پوسیدگی ریشه از نوع پوسیدگی بنفش ریشه باشد ، به آسانی از روی گیاهان میزبان شناخته می شود . با مشخص کردن نقاط مشکوک درختان ، نی و علفها را می کنیم و نقطه مورد نظر را به شعاع ۵ متر کنده و تمیز می کنیم . در صورتی که زمین آلوده باشد با چشم غیر مسلح میسیلیوم های ( My celia ) بنفش مایل به قهوه ای و یا بنفش معمولی دیده می شوند . در صورتی که مشکوک باشد ، می توانیم از میکروسکوپ استفاده کنیم . در صورتی که زمین مرطوب باشد ، از منطقه یقه ، علفها ، نی ها و درختان را بررسی می کنیم و در صورت آلوده بودن زمین ، هیفهای ( Hypha ) قارچ را می توان پیدا کرد .
در صورتیکه زمین آلوده به قارچ پوسیدگی سفید ریشه باشد . گیاهان آلوده به صورت پژمرده و نسبتاً پوسیده دیده شده و مسیلیوم های قارچ نیز روی خاک مشخص است . میسیلیوم های تازه ، سفید رنگ و میسیلیوم های کهنه ، خاکستری هستند . برای تشخیص نهایی ، از میکروسکوپ می توانیم استفاده کنیم . در روشهای دیگر ، می توانیم شاخه های درختان توت ، شاه بلوط و غیره را به بلندی ۳۰ سانتی متر بریده و به صورت + در آوریم . این چوبها را در ۲۰ نقطه در هر هکتار در عمق ۲۰ سانتی متر فرو می کنیم ، در صورتی که زمین آلوده باشد ، بیماری پوسیدگی سفید ریشه بعد از یک ماه و پوسیدگی بنفش ریشه بعد از ۲ تا ۳ ماه روی این چوب ها ظاهر خواهند شد . با بیرون آوردن چوبها و کنترل آنها با میکروسکوپ می توانیم آلودگی زمین را تشخیص دهیم وقتی که عامل بیماری در هر زمین تشخیص داده شد ، بهتر است از برنامه ریزی کشت در آن زمین صرفنظر شود . در صورتیکه ناچاراً بخواهیم آن زمین را تبدیل به توتستان کنیم ، باید تمام کنده های درخت و ریشه ها را کنده ، از زمین خارج کرده ، بسوزانیم و سپس با سموم قارچ کش مثل کلرور پیکرین و متیل برماید زمین را به صورت تزریقی کاملاً ضد عفونی کنیم . پائین آوردن Ph خاک هم مؤثر است .
انتخاب نهال توت
نهالهای انتخابی باید عاری از آفات و بیماریها بوده و تا آنجا که ممکن است ریشه های فراوان داشته باشد و بعلاوه از واریته های پر محصول و مقاوم به بیماریها استفاده شود انتخاب واریته هایی که شاخه های مستقیم داشته و شاخه هایشان خم نمی شوند مناسبتر است .
فاصله بین درختان
برای به دست آوردن محصول زیاد سعی کرد که طول شاخه ها در واحد سطح زیاد شود برای این منظور ، سعی می کنیم که تعداد نهال را در واحد سطح زیاد کرده و از هر درخت تعدادی شاخه به دست آوریم . این راه آسانتر از آن است که درختان فاصله دار و مرتفع باشند فاصله بین درختان در روی ردیف با توجه به وضعیت آب و هوایی ، قدرت باروری ، نوع استفاده از برگ ، روش هرس نرم مزرعه ، ارتفاع درخت و غیره متفاوت است . اگر درختان پا بلند باشند ، باید فضای بین درختان بیشتر باشد و فاصله بین ردیفها نیز به اندازه ای باشند که کار مکانیزه بین ردیفها امکان پذیر شود طبق قاعده فاصله ردیفها ۵/۲ تا ۳ برابر فاصله درختان در ردیف است . در هرس پا کوتاه فاصله ردیفها ۵/۱ تا ۸/۱ متر و تعداد درختان ۸۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ اصله است . در هرس متوسط فاصله ردیفها ۲ تا ۵/۲ متر با ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ درخت در هکتار است. هر چه درختها فشرده تر کاشته شوند محصول برگ بیشتر می شود.
کودهای لازم برای کاشت
برای کاشت درختان باید به اندازه کافی کلش برنج یا مواد آلی و کودهای شیمیایی به زمین داده شود ۷۰% کود سالیانه را در سال اول می دهیم و از سال دوم به بعد صد در صد کود را به خاک می دهیم.
کاشت
قبل از کاشت مواد آلی را در درون چاله ها ریخته و روی آن را با خاک می پوشانیم آنگاه تا حدی آن را کوبیده و سپس نهالهایی را که بطور موقت چال شده بودند ، بیرون آورده نهالهای بیمار و آفت زده را حذف کرده و بعد آنها را می کاریم . روی هر ردیف طنابهایی را که فاصله کاشت نهال در روی آن ها علامتگذاری شده می کشیم تا بتوانیم درختان را در کنار آن علامتها کاشته و به این ترتیب کاشت منظمی داشته باشیم و سعی می شود که ریشه درختان در تمام سطوح بخش شوند و در ضمن مستقیماً با کود و کلش که در ته چاله کار گذاشته شده تماس نداشته باشد عمق کاشت با توجه به وضعیت جغرافیایی زمین و محل متفاوت است . در زمینهای شنی و زمینهای مرغوب و زمینهایی که عمیقاً شخم زده شده باشد ، در روش هرس پا بلند و مکانهای خشک کاشت عمیق مناسبتر است . بطور کلی کاشت سطحی باعث رشد خوب اولیه می شود ولی درختان قدرت زیست کمتر و در نتیجه عمر کوتاهتری دارند . بنابراین نهالها را کاشت سطحی کرده و همین که نهالها در حال سازگار شدن با خاک هستند با توجه به نوع مزرعه که قصد داریم ایجاد نماییم ( پا کوتاه و پا بلند ) آنها را هرس می کنیم در صورتیکه هرس کوتاه مورد نظر باشد . آنها را از فاصله ۱۵ سانتی متری هرس می کنیم . بطوریکه ۳ تا ۴ جوانه روی شاخه وجود داشته باشد .
روشهای داشت ، هرس و برداشت
روشهای هرس و برداشت توتستان ، بستگی به عوامل طبیعی ، محیطی ، شکل پرورش و مدیریت نوغان داری دارد . این روشها را جدا از مسائل یادشده در بالا نمی توانیم مورد بررسی قرار دهیم . برای مثال شرایط طبیعی و جغرافیایی برای این روشها تعیین کننده است . همچنین روشهای برداشت برگ با توجه به موقعیت جغرافیایی و شکل پرورش متفاوت است .
طبقه بندی روشهای هرس
روشهای هرس به طرق زیر طبقه بندی می شوند . به منظور برداشت برگ با شاخه و برداشت برگ بدون قطع شاخه روش اول دارای دو تیپ برداشت Ken و برداشت Muken می باشد .
در تیپ برداشت Ken شاخه را از ته قطع کرده و در نتیجه جوانه های پنهانی رشد میکند . این روش برای کنترل آفات و بیماریها بسیار مفید است ولی شاخه های کمی تولید می کند . در تیپ برداشت Muken از
جوانه های اصلی استفاده می شود و درست برعکس تیپ Ken با انتخاب شاخه های مناسب از میان شاخه های نا مناسب این کار را انجام می دهند .
هر س فرم : با توجه به ارتفاع تنه اصلی درخت روشهای هرس به موارد زیر تقسیم می شود .
هرس پا کوتاه تیپ Ken روش هرس پا کوتاه (۱)
هرس تیپ اونو (Ono ) تیپ Muken ۳۰ سانتی متر یا کمتر
هرس در تنه اصلی تیپ Ken روش هرس متوسط (۲)
هرس یاماگاتا (Yamagata ) تیپ Muken بین ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی متر
هرس چینی تیپ Ken روش هرس پا بلند (۳)
هرس اروپایی ( Akita ) تیپ Muken بیش از ۱۰۰ سانتی متر
هرس درختی آربور (Arbor ) تیپ Uprouned (۴)
روی هم رفته هرس پا کوتاه محصول زیادی می دهد و در زمان کوتاهتری بعد از کاشت ، برگ به دست
می آید . بعلاوه برداشت آن آسانتر بوده و کنترل آفات و بیماریها نیز آسانتر است در حالیکه عمر خود را زود از دست داده و بارها مبتلا به بیماری می شوند .
روش هرس پا بلند زمان بیشتری طول می کشد تا از آن برداشت شود و به علت بلند بودن درخت ، برداشت با دست مشکلتر بوده و گاه گاه نیز دچار آفت و بیماری می شود . هرس متوسط خصوصیات بین این دو هرس را دارد و در مناطق برف گیر و سرد بسیار مورد استفاده قرار می گیرد .
روش بهره برداری از توتستان ویژه کرم جوان
به منظور تولید پیله موفق به دست آوردن حداکثر محصول پیله خوب ، لازم است که توتستان کرم جوان برگهای بسیار خوب داشته باشد تا با تغذیه از آنها کرمهای قوی به وجود آیند . در یک منطقه توتستان برای کرم جوان حدود ۱۰% کل توتستان موجود در منطقه است . برای احداث توتستان کرم جوان باید از واریته هایی استفاده کرد که زود جوانه زده و رشد می کنند در پرورش تابستانه و پائیزه روشهای متعددی برای تولید برگ تازه برای کرم جوان وجود دارد به این ترتیب ، نباید این نکته را فراموش کنیم که همیشه ۱۰% کل توتستانهای خود را به کاشت واریته های ویژه کرم جوان اختصاص دهیم .
برگ برای کرم جوان در بهار
مزرعه کرم جوان باید دارای مشخصات زیر باشد :
آفتابگیر بوده و تهویه مناسب داشته باشد ، زمین آن حاصلخیز باشد از خطر یخبندان و خشکی مصون باشند و برای انجام کارهای مختلف توتستان صحیح طراحی شده و نزدیک محل پرورش قرارداشته باشد . برای پرورش بهاره که معمولاً محصول پیله زیاد است تهیه برگ کرم جوان برای پرورش تابستان و پائیز مسئله مهمی نیست با وجود این انتخاب واریته هایی که زود جوانه می زنند در مناطق سردسیر و واریته هایی که زود رشد می کنند در مناطق گرمسیر و آغاز پرورش در موقع مناسب که همزمان با جوانه زدن و رشد شاخه های جوان باشد از مطالب مهمی است که باید در نظر قرار داد .
برگ توت برای کرم جوان در تابستان و پائیز
بطور کلی زمان و آغاز پرورش در فصل تابستان و پائیز در تمام سال یکسان است و مشکل نیست که با توجه به تاریخ آن برگهای خوب تولید کنیم . وقتی که توتستان حداکثر رشد را دارد ، کیفیت برگها بی ثبات است به علاوه عوامل دیگری مانند طوفان ، خشکی و بارندگی طولانی باعث می شوند که تهیه برگ مناسب مشکل گردد . بنابراین مزارع کرم جوان باید بطور انحصاری ساخته شده و بیش از یک مزرعه معمولی در آن رسیدگی شود برای این مزارع کمپوست و دیگر مواد آلی را بیشتر از کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار می دهیم و بویژه در بهار و پائیز مزارع کرم جوان باید آفتابگیر بوده و تهویه خوب داشته باشد و عوامل مضر مانند خشکی ، باد و سیل در امان باشند . مزرعه باید به صورت کوتاه و یا متوسط باشد واریته های مناسب برای کرم جوان که برگ خوبی دارند و جوانه هایشان خوب سبز شوند عبارت از : ukushima , Kariyonezumigaishi , Tchinose Vasemidori می باشند ، روشهای بسیار زیادی برای هرس مزارع کرم جوان وجود دارد که مادر اینجا چند روش را شرح خواهیم داد :
روش نرک زدن قسمتهای بالایی با کندن برگهای آن
در این روش ، قسمتهای بالایی شاخه را ۱۵ تا ۲۰ روز قبل از آغاز پرورش تابستانه یا پائیزه قطع کرده و سپس قطع کرده و سپس برگ های بالای ساقه ها را کنده و کود پاشی و آبیاری می کنیم .مژکهای باقیمانده را در سن سوم طوری استفاده می کنند که ۱ تا ۲ برگ در زیر آنها باقی بماند . بعد از برداشت ۱ تا ۲ برگ از انتهای نرکهای جوان را باقی گذاشته و بقیه را قطع می کنند جوانه ها رشد می کنند بطوریکه در پرورش پائیزه دوم می توان از تمام نرکها استفاده کرد . در بهار سال بعد ، قبل از جوانه زدن ، شاخه های قدیمی از زیر قطع می شوند و در پرورش اول و دوم پائیزه می توان برای کرمهای جوان برداشت خوبی از آنها کرد . حدود ۳۰ درخت برای
۱۰ گرم تخم کرم کافی است .
چگونگی انتخاب توتستان برای پرورش کرم جوان
در پرورش تابستانه و پائیزه رشد توتستان با توجه به وضعیت هوا متفاوت بوده و کیفیت برگها بستگی خاصی به وضعیت شاخه ها دارد بنابراین برای اینکه برگهای خوبی تولید کرده و برداشت خوبی داشته باشیم ، از برگهای پهنتر و براقتر استفاده می کنیم به این منظور از روشB.(Lenticelamd Bud) بهره می گیریم .
در روش L .B. با توجه به مرحله ای که کرم ابریشم در آن قرار دارد رنگ منفذهای پوست و جوانه های جانبی معیار برداشت برگ برای سن مناسب رنگ جوانه های جانبی متفاوت بوده و از بالای شاخه ، ابتدا جوانه سبز ، جوانه قهوه ای بزرگ ، جوانه مخطط جوانه ناکامل و جوانه کامل است.
به منظور برداشت برگ برای کرم جوان در تابستان و پاییز از رنگ جوانه به عنوان معیار استفاده می کنیم. در سن اول از بالا تا جوانه قهوه ای بزرگ . در سن دوم از بالا تا جوانه مخطط و در سن سوم از بالا تا جوانه ناکامل را مورد استفاده قرار می دهیم.
نحوه برداشت از توتستان برای کرم بالغ
برای برداشت محصول پیله در بهار از نرکهای ایجاد شده و در تابستان و پاییز از برگ شاخه های درختان استفاده می کنیم . برای این منظور ۶۵% کل توتستان را از ته شاخه ها قطع می کنیم با وجود این ، در تابستان و پاییز حدود ۴۰% کل محصول را می توانیم برداشت کنیم (به صورت برگ ) اما چون این کار پر زحمت است ، از روش کندن با شاخه برای تمام فصول استفاده می کنیم.
روش توصیه شده برای نوغان داری در ایران
در ایران روستائیان معمولاً در بهار هر سال فقط یک بار به پرورش کرم ابریشم می پردازند روش کار در استفاده از توتستان به این ترتیب است که در بهار کلیه شاخه ها را از ته قطع کرده و استفاده می نمایند. شاخه ها دوباره جوانه زده و در بهار سال بعد مجدداً مورد استفاده قرار می گیرند.
با تکمیل این روش می توان ظرفیت نوغان داری هر توتستان را اقلاً ۳۰% افزایش داد روش کار به ترتیب زیر است :
– در بهار تمام شاخه ها را از ته قطع کرده و مورد استفاده قرار می دهیم.
– در پاییز وقتی که شاخه ها رشد کردند ۳/۱ (یک سوم) قسمت بالایی شاخه ها را قطع کرده و در پرورش پاییزه از آنها استفاده می کنیم.
– ظرفیت پرورش در پاییز حدود ۳ /۱ ظرفیت پرورش در بهار است.
– در بهار مجدداً تمام شاخه ها را از انتها قطع کرده و مورد استفاده قرار می دهیم.
– استفاده از ½ بالایی شاخه ها در پاییز نه تنها موجب کاهش محصول در بهار نمی شود بلکه باعث ایجاد نرکهای قوی شده و میزان برگ افزایش می یابد.

نگهداری توتستان
هدف از نگهداری توتستان برداشت هر چه بیشتر برگ خوب و ابقای توتستان پر محصول برای سالهای متمادی است برای پر محصول کردن توتستان باید واریته های مناسب انتخاب کرده و روش برداشت را مناسب با وضعیت آب و هوایی اتخاذ کنیم.
روش کود دادن و اصلاح خاک
به منظور افزایش قدرت توتستان خاک آن باید برای رشد و تغذیه گیاه مناسب باشد و هنگام نیاز آب در اختیار توتستان گذاشته شود . وقتی که این فاکتورها در حد خوبی تأمین شوند ، رشد توتستان بسیار افزایش می یابد. درختان بر خلاف گیاهان یکساله در شاخه ها و تنه و ریشه خود مواد غذایی ذخیره می کند و چندین سال رشد می کند برای روشن شدن اثر کود رشد توتستان می تواند به مراحل زیر تقسیم شود.
۱) مرحله رشد ـ این مرحله جوانه زدن و رشد است که برگها و شاخه ها از مواد ذخیره ای که در اندامهای مختلف گیاه ذخیره شده است ، ساخته می شوند.
۲) مرحله جذب ـ این مرحله بعد از رشد است در این مرحله گیاه رشد زیادی دارد و برای رشد نه تنها از مواد ذخیره ای خود استفاده می کند ، بلکه به وسیله ریشه نیز مواد غذایی را جذب می نماید.
۳) مرحله ذخیره مواد غذایی ـ از این مرحله به تدریج از رشد گیاه کاسته شده سپس متوقف می گردد و مواد غذایی جذب شده در برگها، شاخه ها ، تنه و ریشه های درخت ذخیره می شود اثر کود روی توتستان در فصول مختلف متفاوت است برگها در پرورش بهاره از مواد ذخیره ای گیاه استفاده می کنند ، در حالیکه در پرورش اول و دوم پاییزه ، برگها از موادی که از خاک جذب می شوند استفاده می نمایند.
روی هم رفته ، مقدار کود با توجه به روشهای داشت مقدار مواد غذایی خاک و نوع کود متفاوت است و ما آن را بر پایه مقدار محصولی که برداشت می شود محاسبه می کنیم حد استاندارد کود دادن ۳۰۰ کیلوگرم ازت ، ۱۵۰ کیلوگرم P205 و ۱۶۰ کیلو گرم k2o برای یک سال در هر هکتار است . کود باید یکسان پخش شده و کاملا با خاک مخلوط گردد . به علاوه توتستان تقریباً در۵/۶ = PH بیشترین رشد را دارد . اگر خاک اسیدی باشد ، باید آن را با آهک و مواد آلی اصلاح نمایم .
بررسی کرم ابریشم از نظر جانور شناسی و سیر تکاملی آن
کرم ابریشم در دنیا به صورت اهلی و وحشی دیده میشود . گروهی معتقدند گونه اهلی کرم ابریشم که امروزه پرورش آن در دنیا رایج است متعلق به گونه وحشی آن RodanTia-Meciana-Moore می باشد کرم ابریشم اهلی یا کرم پیله با نام علمی Bombyx Mori-L از رده حشرات راسته دو بالان در خانواده Bombidae و گونه Bombyx Mori رده بندی شده است
لارو
لارو کرم ابریشم از سه بخش سرو سینه و شکم تشکیل یافته است
در سایر انواع پروانه ها به این موجود کرمی شکل که از تفریخ تخمها حاصل می شود
caterpillar می گویند این موجود پس از رشد در درون تخم از همان منفذ میکرو فیل خارج میشود اندازه کرم معمولا سه میلیمتر بوده و دارای سه قسمت متمایز سر ، سینه و شکم است
۱ ـ سر
سر از پوشش کتینی پوشیده شده است واجد شاخکها ، اندامهای دهانی و چشمها می باشد . شاخکها در دو سوی دهان قرار داشته و هر کدام دارای سه مفصل بوده و از اعضای حسی کرم ابریشم میباشند دهان از نوع ساینده بوده و دارای لب بالا (LABRUM) ، آرواره های بالا (MANDIRLE) و لب پایینی (LABIUM) می باشد .
آواره های بالا برگها ی تو ت را با دانه های اره ای خود له می کنند ، آرواره های پایینی با پالپهای حسی مسئول حس چشایی می باشند و لب پایینی بین دو آرواره های پایین قرار داشته و در بالا به یک جفت پالپ لبی که اندام تنیدن نخ ابریشم در بین آنها قرار دارد ، منتهی می شود در نتیجه وظیفه دهان نرم کردن غذا و تنیدن ابریشم است . در قسمت فوقانی سر شش عدد چشم ساده قرار دارد و در نزدیکی آنها پایه شاخها دیده می شود .

۲ ـ سینه
سینه از سه بند تشکیل یافته و هر بند شامل یک جفت پا می باشد . هر یک از پاهای سینه دارای سه مفصل می باشند .
۳ـ شکم
شکم کرم ابریشم در مرحله دارای ۹ حلقه است و در دوران رشد بیش از بلوغ ۱۱ حلقه است که در آخرین دوره از رشد کرم ، سه حلقه انتهایی و به هم پیوسته و تشکیل یک بند یا حلقه را می دهند حلقه های سوم ، پنجم ، ششم و همچنین حلقه آخر یا حلقه نهم دارای ضمایمی به نام پاهای کاذب بود که در حقیقت در حکم پاهای شکمی هستند بزرگترین آنها پاهای دمی معروف است
مراحل رشد
پس از ورود اسپرم از میکرو فیل به داخل تخم ، هسته ثانویه ای به نام PRONUCLEUSMAL تشکیل می شود تخم پس از خروج از پروانه شروع به تشکیل بلاستودرم می نماید بلاستودرم به تدریج دراز و پهن شده ، نوار مولده ای به نام BondeletteGerminative در نقطه مقابل منفذ خروجی میکرو فیل تشکیل میدهد . این رویان خمیده به تدریج دراز شده ، یکی از دو قسمت اندام کرم بیشتر رشد نموده و سر را تشکیل میدهد . این نوار مولده یا رویان تا آخر زمستان به همین صورت باقی می ماند و پس از یک زمستان ، در اوایل بهار که گرمتر میشود (۱۲-۱۰ درجه ) شروع به رشد مینماید
قسمت داخلی این نوار پشت کرم را ساخته و بخش خارجی آن سطح شکمی کرم را به وجود می آورد سطح پشتی با وتیلوس تماس داشته ، با حفره قسمت میانی نوار مربوط و معده ، یا روده میانی را می سازد . روده قدامی و خلفی بعداً به همین ترتیب از تشکیل دو حفره دیگر به وجود می آیند با افزایش درجه حرارت (تا۲۳ درجه ) به ترتیب شاخکها آرواره ها ی بالا ، فکها ، پاهای سینه ای دهان و منافذ تنفسی ظاهر می شوند در روز دوازدهم تفریح ، چهار قطعه اول نوار مخطط یکی شده و سر را تشکیل میدهند . در این موقع زرده یا ویتلین جذب شده ، ناف بسته می شود و جنین از راه دهان بقیه وتیلین را مصرف می کند . پس از آن غدد بزاقی و غدد ابریشمی تشکیل و بدن به تدریج تاژک دار میشود .
در روز هجدهم بدن کامل شده غشای پوششی را خورده و از منفذ میکرو فیل با حمله به غشای کتینی از تخم خارج می شود ، مرحله خروج لارو از تخم را اولین مرحله زندگی کرم ابریشم می گویند .
اندامهای درونی کرم ابریشم
اندام ها یا اعضای اصلی بدن کرم ابریشم عبارتند از : اندامهای گوارشی ، اندامهای تنفسی ، دستگاه گردش خون اندامهای حسی ، اعضای تولید مثل ، اعضای دفع و بالاخره اندامهای تولید ابریشم.
اعضای گوارشی
دستگاه گوارش از سه قسمت روده قدامی ، روده میانی و روده خلفی که به صورت ممتد از دهان شروع شده و به تدریج ختم می شود ، تشکیل شده است . روده قدامی شامل دهان ،حلق و مری بوده و تا اواسط حلقه دوم بدن ادامه دارد در داخل دهان نی دو غده بزاقی به صورت قرینه وجود دارند لایه عضلانی روده قدامی شامل دو طبقه ماهیچه های طولی در خارک و ماهیچه های حلقوی در داخل می باشد .
روده میانی از انتهای روده قدامی شروع شده تا حلقه نهم ادامه دارد و از سه قسمت غشای درونی پوستی ، اپی تلیوم و ماهیچه ها تشکیل یافته است.
روده خلفی از سه بخش روده کوچک ، روده بزرگ و رکتوم تشکیل شده است لوله های مالپیگی بین روده کوچک و روده بزرگ (کلون) به میان روده خلفی باز می شوند. اندامهای کلون به شکل قیفی است که رکتوم جمع آوری و فشرده شده و به شکل مدفوعات شش گوش از مخرج دفع می شوند.
دستگاه گردش خون
دستگاه گردش خون کرم ابریشم از نوع باز است و خون از طریق انقباضات به رگ پشتی در داخل حفره عمومی بدن جریان یافته و منتشر می شود. رگ پشتی در امتداد خط میانی و در سرتاسر طول بدن کرم ، در زیر پوست قرار گرفته است. بخش جلویی این رگ به صورت لوله باریکی به سر کرم منتهی می شود که به نام آئورت نام گذاری گردیده است که از دومین تا یازدهمین حلقه ادامه دارد قلب نامیده می شود. در هر حلقه بدن سوراخ هایی است که با انبساط قلب باز شده و خون را به قلب می رساند.
حرکت انقباضی ـ انبساطی رگ پشتی با کمک ماهیچه های کند کننده صورت گرفته و از قسمت خلفی به قسمت قدامی بدن کشیده می شود. با پر شدن رگ پشتی از خون انقباض رگ باعث حرکت خون در بدن شده و با انبساط آن دریچه ای جانبی باز شده خون به قلب باز می گردد. چون کرم ابریشم از پلاسما و گلبولها تشکیل شده است.
دستگاه دفع کرم ابریشم
لوله مالپیگی از قسمت انتهای خلفی روده کوچک شروع و بین کوچک و کلون به داخل روده کوچک باز می شوند. لوله های مالپیکی با شاخه های خود در طول روده ادامه یافته و به دیواره رکتوم می رسند. لوله ها از بخشهای زیر تشکیل شده است.
۱ ـ کیسه ادراری
۲ ـ شاخه صعود کننده
۳ ـ شاخه نزول کننده
۴ ـ بخش مارپیچ
۵ ـ لوله های ورودی دیواره روده کوچک
۶ ـ لوله های خروجی دیواره روده کوچک
۷ ـ ترشحات لوله ها مالپیگی
۸ ـ کریستالهای اسید اوریک و کریستالهای سفید رنگی است که در سطح بدن لاروهای تازه پوست انداخته دیده می شوند.

دستگاه تنفس
دستگاه تنفسی کرم ابریشم شامل سوراخ های تنفسی و نای می باشد. منافذ تنفسی در طرفین حلقه ها (غیر از حلق های دوم و سوم ) قرار داشته و به خارج باز می شوند. لوله های اصلی تراشه در طرفین طول بدن ادامه یافته و سوراخها و حلقه ها با یک نای به هم مربوط می شوند نایژه ها از تراشه اصلی منشعب می شوند. در داخل تراشه اصلی تیندیم سیاه رنگ کیتنی وجود دارد که درون نای را به حالت باز نگه داشته و باعث جریان یافتن هوا در داخل آن می گردد.
دستگاه عصبی
دستگاه عصبی کرم ابریشم دارای سه قسمت عمده به شرح زیر است :
۱) سیستم عصبی مرکزی که شامل گره ها و بندهای عصبی است این سیستم جمعاً دارای ۱۳ گره عصبی (۲ گره در سر ، ۳ گره در سینه ، و ۸ گره در شکم لارو) می باشد. اولین و بزرگترین گره عصبی در سطح پشتی مری واقع شده که گره مری خوانده می شود.
۲) سیستم عصبی سینه و شکم .
۳) سیستم عصبی سمپاتیک شامل : اعصاب سمپاتیک سر ، اعصاب سمپاتیک خلفی و سمپاتیک شکمی. دستگاه عصبی پالپ های آرواره و لبه آرواره ها عهده دار حس چشایی در کرم ابریشم می باشند و چنانچه این اعضا کاملاً حذف شوند کرم ابریشم از برگ سایر درختان نیز تغذیه خواهد کرد.
پوست کرم ابریشم نیز با وجود موهای ریزی که آنرا پوشانده مسئولیت حس لامسه (بساوایی) را عهده دار است. درک بوهای مختلف به وسیله ۱۰۵ منفذ که در نواحی سر، سینه ، شکم و روی ضمایم سر وپاهای شکمی واقع شده اند ، انجام می شود. با این حس کرم ابریشم قادر به تشخیص برگ درخت توت و غیره می باشد . شش عدد چشم ساده در طرفین و گوشه های سر کرم ابریشم واقع شده اند. پنج چشم ساده در یک خط و ششمین چشم در پایه قاعده شاخک واقع شده است.
دستگاه تولید مثل
دستگاه تولید مثل در کرم ابریشم ساده بوده و به طور کامل رشد نکرده است دستگاه تناسلی لارو ماده این دستگاه از تخمدان و مجرای تناسلی تشکیل یافته است. تخمدان مثلثی شکل بوده و قاعده آن به سمت رگ پشتی امتداد دارد. تخمدان در سطح پشتی پنجمین حلقه شکمی ، در زیر پوست و در سمت رگ پشتی واقع گردیده است در لاروهای نر و ماده که دارای سنین مشابه هستند تخمدان لارو ماده کوچکتر از بیضه های لارو نر است. خصوصیات ویژه دستگاه تناسلی لارو ماده ، وجود غده های ایشیواتا است . که به صورت دو جفت نقطه کوچک مشاهده می شوند. یک جفت از این غده ها در ناحیه شکمی حلقه هشتم و جفت دیگر در سطح شکمی حلقه نهم قرار دارد.
در کرم بالغ این غده ها از خارج به صورت نقاط مبهمی که بوسیله پوست احاطه شده اند دیده می شوند.
دستگاه تناسلی لارو نر
وضعیت قرارگرفتن بیضه ها که لوبیایی شکل بوده و دستگاه تناسلی کرم نر را تشکیل می دهند همانند تخمدان لارو ماده است. انتهای خلفی مجرای تناسلی گرزی شکل و شامل غده هر ولد است که بین حلقه های هشتم و نهم شکمی و در خط میانی شکم واقع شده است. انتهای خلفی و گرزی شکل غده هر ولد با منفذ کوچکی به خارج مربوط می شود که بعدها کیسه منی آلت تناسلی از این غده سرچشمه گرفته و تکامل می یابد. علایم ظاهری غدد ایشیواتا و هر ولد وجه تمایز جنس نر و ماده می باشد.
غده های ابریشم
در داخل دهان و در زیر و اطراف معده یک غده بزرگ مارپیچی شکل قرار دارد که در قسمت پایین لب زیرین به یکدیگر متصل می گردند . هر یک از این غده ها از سه قسمت تشکیل یافته : قسمت اول لوله ای طویل به قطر ۱ میلی متر که عمل ترشح ابریشم را انجام می دهد قسمت دوم که طول آن ۹ ـ ۸ میلی متر و قطر آن ۳ میلیمتر می شود عهده دار ترشح ماده أی به نام باکرس اسن که موجب رنگ طبیعی یافتن پیله می شود . قسمت سوم ۴ ـ ۳ سانتیمتر طول و ۳/۰ قطر دارد که در آن تار ابریشم وضعیت طبیعی و قطعی خود را پیدا می کند. تار ابریشم با ماده چسبناکی احاطه می شود که این ماده توسط قسمتی به نام « فیلیس » که در نقطه تلاقی دو غده در دهان وجود دارد ترشح می شود بدین ترتیب ابریشم در داخل غلاف چسبنده ای قرار می گیرد.
پس از تولد کرم غده ای ابریشم شروع به فعالیت کرده و برای چسبانیدن خود به اشیای مجاور در تمام دوران زندگی تار ابریشم تولید می نمایند. و حداکثر میزان ابریشم هنگام بستن پیله تولید می شود. غدد مولد ابریشم در کرم بالغ به قدری رشد می کنند که معادل ۴۰% وزن کل کرم را شامل می شود.

کرم ابریشم
تخم کرم ابریشم
دو تیپ تخم کرم ابریشم وجود دارد تخم بدون خواب زمستانی که چند نسلی است و تخم با خواب زمستانی از نظر تعداد نسل ، واریته های کرم ابریشم با خواب زمستانی به یک نسلی و دو نسله تقسیم می شوند. درصورتی که از نظر پوست اندازی یعنی تعداد دفعات عوض کردن پوست در هر نسل ، به سه خوابه ، چهار خوابه و پنج خوابه و ندرتاً ۲ و ۶ خوابه و غیره تقسیم می شوند . کرم ابریشم از نظر جغرافیایی به نژادهای ژاپنی ، چینی ، اروپایی را شامل می شود .
رنگ پیله ، شکل پیله ، علایم روی بدن لارو و قدرت لارو نر وجود دارد.
بیشتر واریته های کرم ابریشم که به طور معمول در ژاپن پرورش داده شده اند به این روش طبقه بندی گردیده اند و تقریباً به دو نسلی چهار خوابه ژاپنی و دو نسلی چهار خوابه چینی جدا می شوند . از تلاقی این دو نژاد هیبرید چینی ـ ژاپنی بوجود مآمده که راندمان خوبی داشته و به وسیله نوغان داران پرورش داده می شوند.
تخم کرم ابریشم شامل تخمهای ذخیره که توسط محققان اصلاح کننده نژاد کرم ابریشم نگهداری شده ، تخم اجداد (Grand – Parents) ، تخم پایه ( تخم والدین تخم هیبرید F1) و تخم تجارتی ( تخم مصرفی برای تولید ابریشم ) که به نام تخم هیبرید معروف است در زیر تولید تخم کرم ابریشم را که در نوغان داری تجارتی مورد استفاده قرار می گیرد.
تعیین جنس
برای تولید هیبرید F1 جدا کردن نر و ماده از هم قبل از جفتگیری لازم است زیرا در این حالت می توان دو نژاد را با هم تلقیح کرده و از اختلاط هر نژاد جلوگیری کرد. جنس در هر مرحله از تخم ، لارو شفیره و حشره کامل قابل تشخیص است رایج ترین نوع جدا سازی در مرحله لاروی و شفیرگی انجام می شود.

روش جدا سازی جنسها در مرحله لاروی
برای جداسازی جنسها در مرحله لاروی دو روش موجود است.
۱) استفاده از جوانه های فرضی ـ که این جوانه ها محل اندامهای جنسی هستند جوانه Heroid در لارو در مرکز خطی که در حلقه دوازدهم شکم دیده می شود قرار دارد اما جوانه های Ishiwata ، چهار لکه جوانه ای است که ۲ عدد آن در حلقه یازدهم و ۲ عدد آن در حلقه دوازدهم در قسمت شکمی لارو ماده قرار دارد. ولی این روش به کوششهای ویژه ای در تعیین جنس و نیز به زمان ویژه نیاز دارد بهترین زمان برای به کار بردن این روش وقتی است که لارو از چهارمین پوست اندازی فارغ می شود اگر این کار دیرتر انجام شود بسیار مشکل خواهد بود.
۲) روش دیگر استفاده از علایم است این روش فقط در واریته هایی به کار می رود که از نژادهای ویژه ای باشند. این واریته ها محدود بوده و ژن غالب علامتدار ، در اثر یک جابجایی (Translocation) به کروموزوم W متصل می شود و باعث مشخص کردن ماده ها می گردد. پس اگر آن را با ژنهای طبیعی بدون علامت تلاقی دهیم ، ماده ها تولید شده همیشه علامتدار هستند در حال که نرها علامتی ندارند . به این ترتیب روش جدا کردن جنسها بسیار ساده شده و شروع سن چهارم تا انتهای مرحله لاروی عمل جداسازی امکان پذیر است. به دلیل طولانی بودن زمان در این روش اشتباه به حداقل کاهش می یابد.
روش تشخیص جنس در شفیره
برای این منظور دو روش وجود دارد یکی بررسی تک تک پیله ها و دیگری مشاهده جوانه جنسی است که از پیله بیرون آورده می شود. در روش اول ، از اختلاف وزن بین نرها و ماده ها استفاده می شود. ماشین های اتوماتیک متعددی برای تشخیص وزن پیله ها و جدا کردن نرها و ماده ها ساخته شده اند. در روش دوم تعیین جنس به وسیله اندازه گیری پهنای بدن شفیره انجام می شود. اشکال این روش این است که ۳۰% شفیره ها که اندازه متوسطی دارند نر و ماده ها با هم مخلوط می شوند و فقط با دیدن اندام جنسی این شفیره ها می توان آنها را از هم جدا کرد. روش خارج کردن شفیره از پیله سالهای متمادی دارای ارزش ویژه ای بوده است.
تولید تخم ( Egg Raising )
نگهداری پیله های مورد استفاده برای تولید تخم
پیله خوب برای تخم گیری در اثر دقت بسیار در پرورش نژاد والدین حاصل می شود. اگر پیله ها به طور نامناسب نگهداری شوند درصد خروجی پروانه (Ecolosion) تعداد تخم ها کاهش یافته و همزمان با آن تعداد تخم های بارور شده افزایش پیدا خواهد کرد.
برای نگهداری پیله باید در مورد حرارت ، رطوبت و نور بیشتر از هر عامل دیگری دقت شود حرارت مناسب برای نگهداری پیله حدود ۲۳ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است ، اما برای نژاد ژاپنی حدود ۲۳ و برای نژاد چینی بالاتر ، یعنی حدود ۲۴ درجه سانتیگراد است. رطوبت نسبی مناسب ۷۰ تا ۸۰ درصد است و اگر رطوبت کمتر باشد پروانه هایی که پیله را سوراخ نمی کنند زیاد می شوند و وزن تخم تولیدی از هر پروانه نیز کاهش می یابد. روشنایی ارتباط نزدیکی با خروج پروانه از پیله های تخم گیری دارد بنا براین ، حتی می توانیم دوره متفاوت روشنایی تاریکی به پیله بدهیم.
انبار کردن پیله ها در سردخانه
برای تلاقی دو نژاد ژاپنی و چینی که طول زمان تغذیه آنها متفاوت است باید در مورد آغاز پرورش ، تغذیه، زمان پیله رفتن و خروج پروانه از پیله ، محاسبه دقیقی انجام شود تا خروج دو نژاد از پیله همزمان پیله های تخم گیری در سردخانه گذاشته می شوند. به این ترتیب که وقتی پیله های ماده در ۸ درجه سانتیگراد بعد از اینکه سه روز از شفیرگی شان گذاشت و یا وقتی اولین پروانه از پیله بیرون آمد آنها را در سردخانه می گذاریم (حداکثر ۲ روز ) در حال که پیله های نر در ۸ تا ۱۰ درجه سانتیگراد در زمان خروج اولین پروانه از پیله ، حداکثر تا ۷ روز در سردخانه گذاشته می شوند.
گذاشتن پروانه ها در سردخانه
حتی اگر با تعویض روزهای شروع پرورش و یا به وسیله اعمال روش های حرارتی موضوع همزمان کردن را حل کنیم ، باز هم لازم است که سردخانه داشته باشیم تا بتوانیم زمان تلاقی را تنظیم نماییم. پروانه های ماده در حرارت ۷ تا ۱۰ درجه سانتیگراد و بمدت حداکثر سه روز قرار داده می شوند. برای پروانه نر دو حالت وجود دارد ، اگر بخواهیم آنها را قبل از جفتگیری در سردخانه بگذاریم ، حرارت ۷ تا ۱۰ درجه سانتیگراد می تواند تا ۷ روز طول بکشد ولی اگر بخواهیم پروانه نر را بعد از جفتگیری اول ، برای جفتگیری بعدی در سردخانه بگذاریم این زمان نباید بیشتر از سه روز طول بکشد . البته میزان نیاز به پروانه تعیین کننده است زیرا هر چه از تعداد جفتتگیری نرها گذاشته باشد ضعیفتر می شوند.
روش نگهداری در مدت جفت گیری و تخم گذاری
حرارت لازم در هنگام جفت گیری و تخم گذاری بین ۲۳ تا ۲۵ درجه سانتیگراد است حرارت بیشتر یا کمتر از این درجه باعث تولید تخمهای کمتر شده و همچنین میزان تخمهای بارور نشده را نیز افزایش می دهد. بعلاوه باید دقت شود که جفت گیری در معرض باد انجام نشود و همچنین اتاق را نیز باید تاریک کرد ۳ تا ۴ ساعت برای جفت گیری کافی است.
برای تخمهای اجداد و تخم های والدین ، کارتهایی را تهیه می کنیم که روی آن محل تخم ریزی ۲۸ پروانه بصورت جداگانه پیش بینی شده باشد. ولی درپوش تهیه تخم به صورت تجاری ، از پارچه های کتانی نازک و با کاغذ کاهی که روی آن چسب نشاسته مالیده شده باشد استفاده می کنیم و در نتیجه شستن تخمه و بسته بندی آنها آسانتر می شود. تعداد ۳۰ یا مضربی از ۳۰ پروانه ماده را روی یک کاغذ می گذاریم تا به صورت گروهی
تخم گذاری کنند.
نگهداری و به کار بردن تخم کرم ابریشم
نگهداری تخم کرم ابریشم تولید شده در بهار ، تابستان و پاییز
حدود یک هفته از تخم گذاری زمانی که رنگ خاص تخم ظاهر شد تخمهای با خواب زمستانی فعالیت زیادی داشته و بخوبی تنفس می کنند بنابراین باید دقت کرد که عمل فیزیولوژیکی مرحله سوم دیاپوز می شود و حرارت پایین ، از رشد تخم ها جلوگیری می کند. برای جلوگیری از چسبندگی تخمها به همدیگر آنها را در محلول فرمالین برای مدت ۱۰ دقیقه قرار می دهیم تا چسبندگی تخمها بر طرف شود حرارت محلول باید ۱۰ درجه سانتیگراد باشد و حرارت بالا باعث آسیب دیدن تخمها می گردد.
بعد از این مرحله ، تخمها با آب بخوبی شسته شده و سپس به وسیله آب نمک به جدا کردن تخمهای پوک می پردازیم. به این ترتیب که در آب نمک به وزن مخصوص ۱/۱ تخمهای سنگین در محلول فرو می روند و تخمهای سبک در آب نمک با وزن مخصوص ۰۹/۱ تا ۱/۱ روی محلول شناور می مانند این تخمها را خارج می کنیم و تخمهای باقی مانده را خوب شسته و در حرارت ۵ درجه سانتیگراد انبار می کنیم سپس ۲۰۰۰۰ تخم را در یک جعبه می ریزیم تا حمل و نقل و نگهداری و فروش آن آسان باشد. این سردخانه به سردخانه موقت معروف است.
سردخانه تخم کرم ابریشم
قرار دادن تخم کرم ابریشم در سردخانه (در حرارت ۵ تا ۵/۷ ) درجه سانتیگراد ) باعث تسریع آغاز مرحله دیاپوز شده و همچنین از رشد تخم هایی که در حرارت ۵/۲ درجه سانتیگراد مرحله دیاپوز آن خاتمه یافته باشد جلوگیری می کند اگر تخمهایی را که مرحله دیاپوز خود را طی کرده اند ، مدت بیشتری در حرارت ۵ درجه سانتیگراد قرار می دهیم به تدریج ضعیف می شوند . بنابراین مدت نگهداری تخمها در ۵ درجه سانتیگراد حدود ۶۰ روز است و سپس باید حرارت را تقلیل داد حتی حرارت ۵/۲ درجه سانتیگراد نیز در زمان طولانی باعث ضعیف شدن تخمها می گردد. بنابراین بعد از اینکه تخمها به مدت ۶۰ روز در حرارت ۵/۲ درجه سانتیگراد قرار دادیم باید حرارت را به صفر تقلیل داد. بر اساس این نکته روشهای مختلفی به وجود آمده که مواردی نظیر حرارت طبیعی در هنگام تولید تخم ، زمان برداشت ، طول زمان انبارکردن ، زمان استفاده و غیره مورد بررسی و اظهار نظر قرار گرفته است.
تفریخ مصنوعی تخم کرم ابریشم
تفریخ مصنوعی تخم کرم ابریشم روشی است که به وسیله آن تخم ها را قبل از بروز دیاپوز و یا در آغاز این مرحله آنها را تحریک می کنند در این صورت تخم به مرحله دیاپوز نمی رود و بلکه رشد کرده و تفریخ می شود سه روش وجود دارد که با توجه به زمان این تخمها به هم نخورد ، یعنی عوامل خارجی مانع انجام آن نشود ، اتاق تخم گذاری باید حدود ۲۳ تا ۳۵ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۷۵ تا ۸۰ درصد باشد و باید از حرارت بیشتر از ۳۰ درجه و یا کمتر از ۲۰ درجه سانتیگراد اکیداً اجتناب کرد.
بعد از این مرحله باید تخمها را به اتاقی با حرارت طبیعی منتقل کرد. در ۵۰ تا ۶۰ روز اول باید همیشه مواظب حرارت اتاقی که تخمها در آن قرار دارد باشیم و باید درجه حرارت اتاق ۲۳ تا ۲۵ درجه سانتیگراد باشد تا تخمها تکامل لازم برای مرحله خواب زمستانی را به دست آورند. حرارت بیش از ۲۵ درجه سانتیگراد به مدت ۹۰ روز باعث کم شدن قدرت تفریخ شده و درصد تفریخ پایین می آید در محلهایی که حرارت طبیعی بیش از ۲۳ درجه سانتیگراد باشد و به وسیله دستگاه و تهویه مطبوع وقتی (Air Condition) یا وسایل دیگر حرارت انبار تخم را به تدریج پایین می آوریم که حرارت محیطی از ۲۰ درجه سانتیگراد پایین تر آمد حرارت انبار تخم نوغان را با حرارت محیط یکسان می کنیم.
در این دوره ، تخمها در مرحله نیمه اول دیاپوز (Diapause) قرار دارند . بنابراین اختلاف جزیی حرارتی در نیمه اول زیانی ندارد ، ولی در نیمه دوم یعنی در ماههای آذر و دی تخمها به مرحله خاصی می رسند که اگر با حرارت نامناسب مواجه شوند ،ممکن است به طور غیر طبیعی رشد نمایند . بنابراین ، در این مرحله باید دقت عمل برای نگهداری تخم زیاد باشد . برای روشن شدن این نکته ، تخمها را از روی کاغذها در نیمه دوم دی شسته و خوب خشک می کنیم ، در این زمان حرارت هوا نیز کاهش یافته و حدود ۵ درجه سانتیگراد است . پس از خشک کردن